Schrony bojowe na Roztoczu Południowym. Punkt oporu Goraje

Artykuł opublikowany w Gazecie Horynieckiej Nr 49/2018 rok z późniejszymi zmianami. Ze względy na prace leśne, grodzenie terenów i wycinki lasu po lodołomach,  jakie miały miejsce na terenie p.o. Goraje, należy uwzględnić zmiany tras. Dodatkowo większość schronów została zamknięta przez RDOŚ Rzeszów jako potencjalne zimowiska nietoperzy.

Po wprowadzeniu w życie paktu Ribbentrop – Mołotow23 sierpnia 1939 roku i ustaleniu już w terenie przebiegu nowej granicy pomiędzy III Rzeszą, a Związkiem Radzieckim, obie strony przystąpiły do jej wstępnego umacniania. Wraz z pasem granicznym zaczęły pojawiać się w jego bezpośrednim sąsiedztwie zasieki, prowizoryczne drewniano‑ziemne schrony polowe, strażnice, drewniane wieże obserwacyjne. Związek Radziecki wiosną 1940 roku przystąpił do realizacji ufortyfikowania swojej nowej zachodniej granicy w żelbetowe schrony bojowe. Realizowane przez ZSRR założenia fortyfikacyjne pod nazwą „umocnienia nowej granicy państwowej” obecnie skrótowo nazywa się „Linią Mołotowa”. W momencie ataku wojsk niemieckich na Związek Radziecki, 22 czerwca 1941 roku, wybudowano na całej linii obrony od Bałtyku po Karpaty 2500 obiektów o różnym stopniu zaawansowania prac. Stanowiło to zaledwie 25% planowanej ilości schronów[1].

Roztocze znalazło się w obszarze działań Rawsko – Ruskiego Rejonu Umocnionego, na którego terenie w obecnych granicach Polski wyznaczono następujące punkty oporu: Mosty Małe, Dęby, Goraje, znajdujące się na terenie gminy Lubycza Królewska oraz punkty oporu: Wielki Dział, Brusno Stare, Brusno Nowe (często podawane jako Podemszczyzna) i Dziewięcierz w gminie Horyniec. W skład RRRU wchodziły również punkty oporu Kobylnica Ruska, Duńkowice i Kalników położone na południu oraz polowe schrony pasa przesłaniania. Dało to łącznie 149 obiektów bojowych w granicach Polski na obszarze RRRU. Punkt oporu Goraje jest to najbardziej na północ wysunięty punkt Rawsko Ruskiego Rejonu Umocnionego w granicach województwa podkarpackiego. Właściwie “opiera” się on na granicy województwa i tylko jeden z 14 obiektów, wchodzących w skład tego punku oporu, znalazł się w granicach województwa podkarpackiego, pozostałe schrony są już w województwie lubelskim, w gminie Lubycza Królewska. Od kilku lat funkcjonuje tu stworzony przez PTTK około 10 kilometrowy pieszy szlak turystyczny po schronach (p.o. Goraje), oznaczony kolorem żółtym. Szlak zaczyna się w okolicy przystanku autobusowego w Hucie Lubyckiej i prowadzi na początku na gorajeckie wzgórza, po czym odbija na północ, by objąć na swojej trasie jeszcze kilka obiektów i skończyć swój bieg w pobliżu wsi Pawliszcze.

Niestety nie uwzględniono w przebiegu szlaku wszystkich obiektów wchodzących w skład punktu oporu Goraje. Dodatkowo trzeba wspomnieć o tym, że nie jest oczyszczony. Zdążył przez te kilka lat zarosnąć. Jednocześnie leśnicy, ogradzając połacie nowych nasadzeń, znacznie utrudnili dostęp do jednego z obiektów. Istotnym udogodnieniem stworzonej trasy turystycznej jest możliwość, choć z problemami, przejechania jej rowerem. Podejścia do schronów, wskazane przez bardzo pomocne w poszukiwaniach strzałki, należy pokonać pieszo.

Podstawowym, choć nie jedynym kryterium podziału obiektów militarnych, jest ich uzbrojenie. W obiektach położonych na wzgórzach Roztocza możemy wyróżnić cztery podstawowe typy.

I. Broń artyleryjska: W budowanych dziełach fortecznych Linii Mołotowa wykorzystano armatę Ł-11 20K (wzór 1938/1939 w wersji fortecznej) o kalibrze 76,2 mm, mocowaną w opancerzeniu skrzyniowym za pomocą jarzma kulistego. Armata, laweta forteczna oraz opancerzenie tworzyły forteczny zestaw artyleryjski opisywany symbolem Ł-17. Najczęściej w schronach montowano dwa takie zestawy, o tym samym kierunku ostrzału. Szybkostrzelność zestawu to 25 strzałów na minutę. Obsługę stanowiska artyleryjskiego stanowiło 5 osób[2].

II. Broń przeciwpancerna: Zestaw przeciwpancerny DOT-4 stosowany w schronach sowieckiej fortyfikacji składał się z armaty przeciwpancernej 45 mm 20K (wzór 1934 w wersji fortecznej) oraz sprzężonego z armatą karabinu maszynowego Diegtiariowa DS wzór 1939 kaliber 7,62 mm. Zestaw przeciwpancerny osadzany był w opancerzeniu skrzyniowym za pomocą jarzma kulistego i mocowany do dwóch półkolistych ramion lawety fortecznej, zapewniających płynny ruch uzbrojenia w opancerzeniu. Szybkostrzelność zestawu to: armata do 25 strzałów na minutę i karabin maszynowy 600 strzałów na minutę. Cały zestaw obsługiwany był przez czteroosobową załogę[3].

III. Broń maszynowa: Jest to najpopularniejszy i najczęstszy typ uzbrojenia radzieckich schronów bojowych. Występuje jako samodzielne uzbrojenie schronu, w uzbrojeniu łączonym z armatami przeciwpancernymi i działami artyleryjskimi, jak również jako uzbrojenie dodatkowe, montowane w orylonach większych schronów. Wykorzystywano tutaj ciężki karabin maszynowy Maxim 7,62 mm (wzór 1910/1930) dostosowany do pracy w warunkach fortecznych. Ckm mocowany był w skrzyniowym opancerzeniu za pomocą jarzma kulistego. Cały zestaw chłodzono wodą, a instalacja hydrauliczna połączona była z elektryczną i ręczną instalacją odprowadzającą ciepło. Szybkostrzelność zestawu to 600 strzałów na minutę. Zestaw obsługiwała trzyosobowa załoga[4].

IV. W schronach fortyfikacji stałej montowano również ręczne karabiny maszynowe do obrony wejścia oraz obrony bliskiej. Wykorzystywano tu karabiny Diegtiariowa kalibru 7,62 mm w dwóch wersjach, w wersji czołgowej DT (wzór 1929) oraz wersji piechoty DP (wzór 1927). Karabiny montowane były do płyty pancernej za pośrednictwem jarzma kulistego. Szybkostrzelność karabinu to 600 sztuk na minutę[5].

[1] W. Sykosz, Fortyfikacje radzieckie z okresu II wojny światowej w Przemyślu, „Śląski Rocznik Forteczny” 5(2014), s. 52.

[2-5] Z. Mazur, Uzbrojenie bunkrów Rawsko-Ruskiego Rejonu Umocnionego, [w:] Roztoczańska część linii Mołotowa Historia – współczesność – otoczenie, red. W. Martyn, M. Wiśniewski, M. Koper, Zamość 2013,

Zanim jednak zdecydujemy się na poznawanie jakiegokolwiek obiektu, czy całego punktu oporu, warto wspomnieć o kilku najistotniejszych elementach, jakie sprawią, że eksploracja linii umocnień może stać się przyjemnym wspomnieniem powiązanym z satysfakcją samodzielnego zdobywania umocnień, zgłębiania ich konstrukcji i historii, a nie przykrym wspomnieniem nieudanego wypadu.

Kiedy wchodzimy do wnętrza takiego obiektu, kierujmy się zdrowym rozsądkiem i rozwagą. Należy zaopatrzyć się w co najmniej jedno dobre oświetlenie na osobę. Przyświecanie sobie smartfonem jest co najmniej nieodpowiedzialne, lepiej wtedy zrezygnować dla własnego bezpieczeństwa z eksploracji wnętrz. Wchodząc do opuszczonych obiektów natkniemy się na różnorodne niezabezpieczone otwory technologiczne; wpadnięcie w nie grozi nie tylko poważnym uszczerbkiem na zdrowiu ale nawet śmiercią. Wewnętrzne stropy, ścianki działowe, czy zbiorniki techniczne na dolnych kondygnacjach są bardzo często wysadzone, co stwarza ryzyko upadków i innych groźnych urazów. Do dolnych kondygnacji nie zawsze jest bezpieczne wejście, w większości schronów klamry zejściowe zostały usunięte, a na posadzkach znajdują się różnorakie druty, blachy, gruz, śmieci, nierzadko te pomieszczenia zalane są wodami gruntowymi. Częstą przyczyną zahaczenia o odstające elementy konstrukcyjne powodujące urazy głowy i innych części ciała są daszki naszych czapek, zasłaniające bardzo skutecznie pole widzenia, gdy oświetlamy sobie tylko podłogę, by nie wpaść w jakąś dziurę. Należy pamiętać o tym, by podczas eksploracji nie działać w pojedynkę. Zawsze warto mieć przy sobie towarzysza, który w razie wystąpienia nieprzewidzianej sytuacji pomoże i powiadomi odpowiednie służby. Wewnątrz schronów nie ma zasięgu telefonii komórkowej i nawet najlepszy smartfon nie pomoże. Na koniec, jeszcze jedna mała uwaga. W schronach możemy spotkać zwierzęta takie jak: nietoperze, popielice, motyle i wiele innych, dla których obiekty te stały się domem. Uszanujmy to i nie zakłócajmy im spokoju hałasem, światłami błyskowymi aparatów, czy komórek, swoją zbyt długą obecnością. Z wnętrza schronów zabieramy tylko śmieci i wspomnienia. Każdy drobny element zabrany “dla ocalenia” utrudnia później prześledzenie rozplanowania instalacji, czy określenie przeznaczenia poszczególnych drobiazgów.

Bardzo wygodnym miejscem do rozpoczęcia eksploracji punktu oporu Goraje jest ostry łuk szosy pomiędzy Hutą Lubycką a Rudką. Kierując się polna drogą, przecinamy pozostałości rowu przeciwczołgowego,  wchodząc głębiej po lewej stronie na lekkim wzniesieniu, dostrzeżemy pierwszy schron ze zwróconymi w naszym kierunku otworami strzelniczymi. Przy nim odnajdziemy też oznaczenia szlaku turystycznego. Trzeba  pamiętać, że ścieżki leśne żyją swoim własnym życiem i nie zawsze są tam, gdzie je ostatnio widzieliśmy.

W punkcie oporu Goraje znajduje się 17 obiektów, które warto zwiedzić. Postaram się opisać ich stan obecny i trasę zwiedzania.

Pierwszy obiekt to 01-OPPK dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego – półkaponiera broni przeciwpancernej i maszynowej (OPPK). (ОППК – орудийно-пулеметный полукапонир). Jego uzbrojenie stanowi: 1 zestaw przeciwpancerny DOT-4, 1 zestaw broni maszynowej NPS-3, rkm obrony wejścia. Schron wyposażony jest w rów diamentowy. W tym dwukondygnacyjnym obiekcie do ognia bocznego, w obu strzelnicach zachowały się jeszcze staliwne opancerzenia. Kiedy patrzymy od strony orylonu (wystająca ze schronu żelbetowa ściana zabezpieczająca strzelnicę przed ostrzałem bocznym ognia nieprzyjaciela) pierwszym otworem jest strzelnica zestawu przeciwpancernego DOT-4, drugi to gniazdo ciężkiego karabinu maszynowego NPS-3. Przed nimi znajduje się głęboki betonowy rów, zabezpieczający strzelnice przed przypadkowym zasypaniem ziemią czy gruzem. Do niego odprowadzano wystrzelone łuski; jest to tak zwany rów diamentowy. Na opancerzeniach i betonie zachowały się bardzo dobrze ślady nieprzyjacielskiego ostrzału. Biorąc pod uwagę fakt, że schrony były ostrzeliwane z odległości 3-4 km, budzi podziw celność i dokładność niemieckiego ostrzału.

Dalej idziemy w górę zgodnie z oznaczeniami szlaku. Kolejnych dwóch schronów będziemy szukać po lewej stronie poniżej drogi, bardzo łatwo je pominąć. Oba zostały wbudowane w skarpy i są bardzo dobrze zamaskowane. Pierwszy z nich to identyczny schron, jak ten poprzedni, noszący podobne ślady nieprzyjacielskiego ostrzału. Jest to  02-OPPK dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego – półkaponiera broni przeciwpancernej i maszynowej (OPPK). (ОППК – орудийно-пулеметный полукапонир). Jego uzbrojenie stanowi: 1 zestaw przeciwpancerny DOT-4, 1 zestaw broni maszynowej NPS-3, rkm obrony wejścia. Schron wyposażony jest w rów diamentowy.

Przed wejściem do schronu trafimy na wąski, głęboki kanał. Występuje on w tym miejscu w prawie każdym z obiektów. Jest to szyb wyjścia awaryjnego. Po pokonaniu go wchodzimy do tak zwanej przelotni. Przelotnia to wąski korytarz zabezpieczający wejście do schronu. W miejscu tym znajdziemy wnęki dla czerpni powietrza potrzebnego załodze, jak również do pracy spalinowych zestawów prądotwórczych. Przelotnia w zależności od rodzaju schronu jest zabezpieczona jednym, dwoma, bądź trzema ręcznymi karabinami maszynowymi. Obok wejścia znajduje się druga wąska szczelina, zwana przeciwpodmuchową. Zabezpiecza  przelotnię przed nagłym ruchem powietrza w momencie wybuchu ładunku w jej wnętrzu. Pierwotnie wejście do przelotni i szczelina przeciwpodmuchowa zabezpieczone były metalowymi kratami przeciwszturmowymi.

Kolejny schron w tej samej kotlince, wbudowany został w skarpę prawie na wprost strzelnic obecnego schronu. Tym razem jest to schron do ognia bocznego, ale tylko dla broni maszynowej. Z zewnątrz wygląda bardzo dobrze, choć przy obu zachowanych opancerzeniach widoczne są ślady ostrzału. Wewnątrz został wysadzony, co niestety przełożyło się na znaczne uszkodzenia obiektu. Wejście do niego zabezpieczały zewnętrzne drzwi gazoszczelne, prowadzące do śluzy gazoszczelnej. Z niej dopiero, już gazoszczelnymi wewnętrznymi drzwiami, wchodzimy do schronu. Wszystkie duże obiekty Linii Mołotowa miały być gazoszczelne. Wewnątrz w jednym z pomieszczeń znajdowała się izba filtrów odpowiedzialnych za wymianę i oczyszczanie powietrza. Omawiany obiekt 03-PPK to dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego uzbrojony w broń maszynową – półkaponiera broni maszynowej (PPK). (ППК – пулеметный полукапонир). Uzbrojenie schronu to: 2 zestawy broni maszynowej NPS-3, rkm obrony wejścia. Otoczony jest rowem diamentowym.

Powyżej tego bunkra odnajdziemy najmniejszy obiekt na tym punkcie oporu. Jest to mały, dwuizbowy schron obserwacyjny. W każdym z pomieszczeń znajdował sie peryskop oraz zewnętrzna antena radiostacji. Dodatkowo właśnie do tego obiektu były podciągnięte linie komunikacyjne z innych schronów. Jest to główne miejsce dowodzenia dla całego punktu oporu Goraje. 4-NP. to jednokondygnacyjny schron obserwacyjny (NP). (НП – наблюдательный пункт). Jego uzbrojenie stanowiło: jedno stanowisko obrony wejścia realizowane przez ręczny karabin maszynowy.

Kilkanaście metrów powyżej najmniejszego schronu obserwacyjnego znajduje się w skarpie ogromny wykop oznaczony jako W-1. Miał tu stanąć największy obiekt na tym punkcie oporu – kaponiera, schron do ognia dwubocznego. Określenie uzbrojenia byłoby spekulacją, jednak najprawdopodobniej byłby to zestaw przeciwpancerny DOT-4 i 1-2 zestawy NPS-3 na każdą ze stron ostrzału.

Do uzupełnienia wykop pod schron

W tym miejscu szlak turystyczny odbija w głąb lasu. Proponuję leśną drogą udać się w kierunku Lubyczy Królewskiej do pobliskich już pól i ich skrajem przejść w prawo. W wystającym cyplu lasu znajduje się jeden z dwóch schronów najbardziej uszkodzonych na tym punkcie oporu. Być może, dlatego został pominięty przez twórców szlaku turystycznego. Schron został wysadzony, oderwana została cała tylna ściana obiektu, czołowe ściany ze strzelnicami przetrwały. Ocalało tylko jedno opancerzenie zestawu DOT-4, odstrzelono za to opancerzenia zestawów broni maszynowej. Opisywany obiekt to 05-OPDOT –  dwukondygnacyjny schron do ognia czołowego dla broni przeciwpancernej i maszynowej – kazamata broni przeciwpancernej i maszynowej (OPDOT). (ОПДОТ – орудийно-пулеметная долговременная огневая точка). Jego uzbrojenie stanowiły: 1 zestaw przeciwpancerny DOT-4 i 2 zestawy broni maszynowej NPS-3 oraz rkm obrony wejścia.

Wędrując dalej wzdłuż linii lasu docieramy do miejsca, gdzie widoczne są wzgórki i zagłębienia w ziemi. Są to pozostałości po budynkach mieszkalnych, bądź umocnieniach ziemnych. W oddali w widocznej kępce na polu znajdował się zbiornik na wodę, który najprawdopodobniej służył między innymi do przepompowywania wody na teren budowy, obecnie już zniesiony.

Wykop pod niezrealizowany schron.

Idąc wzdłuż widocznego cały czas po prawej stronie wykopu dojdziemy do jedynego schronu artyleryjskiego na punkcie oporu Goraje. Obiekt jest bardzo mocno uszkodzony, (zerwane stropy wewnętrzne, jak również uszkodzony strop dolny wraz ze zbiornikami podziemnymi). Jest to chyba najczęściej fotografowany schron na tym punkcie oporu. Nie został ukończony, więc nie brał też udziału w walkach. Opancerzenia dział artyleryjskich nigdy nie zostały obsadzone, stąd takie ogromne puste strzelnice. Bunkier 06-APK to dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego, półkaponiera artyleryjska (APK). (АПК – артиллерийский полукапонир). Uzbrojony był w: 2 zestawy artyleryjskie Ł-17, krm obrony wejścia i rkm obrony bliskiej. Schron posiada rów diamentowy. Znajduje się on przy szlaku turystycznym, którym dotarlibyśmy teraz na wzgórza Gorajów. Warto zrezygnować z tego kierunku, udać się na zachód w głąb lasu i przy pierwszej przesiece pójść w lewo.

Dróżka  doprowadzi nas do betonowego zbiornika na wodę wykorzystywanego podczas budowy schronów Z-1. Najprawdopodobniej napełniany był on wodą ze studni gorzelnianej znajdującej się do niedawna na jednym z okolicznych pól.

Tą ścieżką dojdziemy prawie do punku wyjścia, czyli drogi wyłożonej płytami jumbo. Teraz udajemy się w kierunku gorajeckich wzgórz, po lewej stronie zaraz przy drodze spotykamy kolejny schron do ognia czołowego. Ten schron również brał udział w walkach, o czym świadczą ślady ostrzału widoczne przy okapach zachowanych strzelnic. W każdym większym schronie znajdziemy małe pomieszczenie z dwoma otworami w stropie, jest to izba dowódcy. W jednym z okrągłych otworów zachowały się opancerzenia peryskopów. Drugi kwadratowy otwór bez opancerzeń służył do wyprowadzenia anteny zewnętrznej. Komunikacja pomiędzy obiektami odbywała się drogą kablową lub radiową. Wewnątrz schronu porozumiewano się poprzez rury – tuby poprowadzone z izby dowódcy do pomieszczeń bojowych i wypoczynkowych załogi.

Powyżej opisywany 07-PDOT to schron broni maszynowej do ognia czołowego – kazamata broni maszynowej (PDOT). (ПДОТ – пулеметная долговременная огневая точка). Jego uzbrojenie to: 2 zestawy broni maszynowej NPS-3 i rkm obrony wejścia.

Idąc dalej, po prawej stronie, mamy ogrodzony teren młodych nasadzeń. Najwygodniej będzie je obejść po lewej stronie. Kilkanaście metrów dalej, zaraz za ogrodzeniem, odnajdujemy kolejny obiekt. W schronie tym pierwotnie przewidziano montaż kopuły pancernej. Jest on częściowo uszkodzony i brakuje wspomnianej kopuły pancernej. Najprawdopodobniej nigdy nie została zamontowana.  To jedyny schron na punkcie oporu Goraje, w którym rozbudowano orylon o dodatkową strzelnicę broni maszynowej. Obiekt 08-PPK to jednokondygnacyjny schron broni maszynowej do ognia bocznego – półkaponiera broni maszynowej (PPK). (ППК – пулеметный полукапонир). Uzbrojony był w: 2 zestawy broni maszynowej NPS-3, zestaw NPS-3 montowany w orylonie oraz rkm obrony wejścia. Schron wyposażony był w rów diamentowy.

Dalej idziemy wprost na Goraje. Odnajdziemy tu też żółty szlak, oprowadzający po tym punkcie oporu. Należy przemieszczać się zgodnie z jego wskazówkami. U podnóża Krągłego Goraja usytuowany został  nieukończony schron do ognia czołowego (brak śladów montażu opancerzeń karabinów maszynowych); odstrzelono również zamontowane opancerzenie zestawu przeciwpancernego. Nie zostały wykonane ścianki działowe na dolnej kondygnacji, co jest często spotykane w nieukończonych obiektach. Nawet przy braku wewnętrznych ścian jesteśmy w stanie rozpoznać, gdzie były umieszczone  zbiorniki na paliwo, wodę, fekalia, gdzie miały znajdować się filtry powietrza i fundament agregatu prądotwórczego. Schrony do ognia czołowego nie posiadały rowów diamentowych. W dolnej części obiektu, pod każdą strzelnicą znajdowały się gazoszczelne zbiorniki na łuski. Obiekt 09-OPDOT to dwukondygnacyjny schron do ognia czołowego dla broni przeciwpancernej i maszynowej – kazamata broni przeciwpancernej i maszynowej (OPDOT). (ОПДОТ – орудийно-пулеметная долговременная огневая точка). Uzbrojenie schronu stanowiły: 1 zestaw przeciwpancerny DOT-4, 2 zestawy broni maszynowej NPS-3 oraz rkm obrony bliskiej i rkm obrony wejścia.

Kolejny obiekt znajduje się po zachodniej stronie wzgórza. Ten schron został zabezpieczony przez Nadleśnictwo Lubaczów, jako miejsce zimowania nietoperzy. Zamurowano zarówno strzelnice, i właz wyjścia awaryjnego. Wydaje mi się jednak, że schron znajduje się na terenie Nadleśnictwa Tomaszów Lubelski, a nie Lubaczów. Obiekt również nie został ukończony, nie obsadzono wszystkich opancerzeń. Podobnie jak w przypadku poprzedniego schronu, tak i w tym, na tylnej ścianie znajduje się dodatkowa strzelnica ręcznego karabinu maszynowego, tak zwana strzelnica obrony bliskiej lub zapola. Posiadała ona znacznie większe pole ostrzału, niż strzelnice obrony wejścia. 10-PDOT to dwukondygnacyjny schron broni maszynowej do ognia czołowego – kazamata broni maszynowej (PDOT). (ПДОТ – пулеметная долговременная огневая точка). Był uzbrojony w 3 zestawy broni maszynowej NPS-3, rkm obrony bliskiej i rkm obrony wejścia.

Przechodzimy teraz na drugie wzgórze Długi Goraj. Bezpośrednio nad asfaltową drogą odnajdziemy kolejny schron wbudowany w skarpę wzniesienia. Odrobinę wcześniej również po tej stronie skarpy odnajdziemy wykop pod schron wieloizbowy W-2. Wspomniany obiekt (półkaponiera broni maszynowej) miał być wyposażony w kopułę pancerną. Niestety miejsce na kopułę i wyjście awaryjne zostały zamurowane. Wejście do schronu jest zakratowane, a rów diamentowy zasypany. Ze względu na usytuowanie schronu (w skarpie “Goraja”) jest on jednym z częściej fotografowanych obiektów tego punktu oporu. Szkoda, że właśnie te schrony, znajdujące się na szczytach Roztocza przy szlakach turystycznych, zostały zamknięte dla turystów. Zarówno opisywany powyżej jak i te znajdujące się przy głównych leśnych drogach byłyby najczęściej odwiedzane. Obiekt usytuowany na Długim Goraju to 11-PPK dwukondygnacyjny schron broni maszynowej do ognia bocznego – półkaponiera broni maszynowej (PPK). (ППК – пулеметный полукапонир). Uzbrojony w: 2 zestawy broni maszynowej NPS-3, rkm obrony wejścia. Schron wyposażony jest w rów diamentowy, w obiekcie przewidziano montaż kopuły pancernej.

Wykop pod niezrealizowany schron na stoku Długiego Goraja.

Wracamy teraz w okolicę schronu (08-PPK) położonego za ogrodzonym młodnikiem, mijamy go i idziemy na zachód, w kierunku prześwitujących pomiędzy drzewami pól. Na granicy pól i lasów ciągnie się jeszcze dość dobrze zaznaczony zarys rowu przeciwczołgowego. Przed nim musimy odszukać mały jednoizbowy schron dla broni maszynowej. Miał on być prawdopodobnie wyposażony w zestaw forteczny PK4-B i ciężki karabin maszynowy Maxima . Po uszkodzeniu drzewostanu kilka lat temu teren został zaorany i nasadzono nowe drzewka. Tu nie znajdziemy ścieżek prowadzących do schronów, musimy się zatem dobrze rozglądać. Bunkier 12-PPK(m) to jednoizbowy schron broni maszynowej do ognia bocznego PPK(m). (ППК(y) –пулеметный полукапонир, одноказематный, упрощенный). Uzbrojony w  ciężki karabin maszynowy, zamontowany na lawecie fortecznej. Brak jest jednoznacznych informacji, jaki typ opancerzenia i uzbrojenia miał być instalowany w tego typu schronach.

Idąc wzdłuż pól do punktu wyjścia, w tej samej odległości, co mały schron jednoizbowy, odnajdziemy dwa ostatnie obiekty. Pierwszy z nich, to półkaponiera broni przeciwpancernej i maszynowej, a 250 metrów dalej widać ostatnią już półkaponierę broni maszynowej. Oba schrony posiadają zachowane opancerzenia strzelnic, oba też noszą ślady celnego ostrzału. Wchodząc do wnętrza, w przelotni spotkamy okrągłe otwory w podłodze. Są to klapy przejściowe pomiędzy kondygnacjami, służące do opróżniania zbiorników z fekaliami. W budowanych schronach były przewidziane, zarówno ubikacja jak i umywalka z bieżącą wodą.

Pierwszy z nich 13-OPPK to dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego – półkaponiera broni przeciwpancernej i maszynowej (OPPK). (ОППК – орудийно-пулеметный полукапонир). Jego uzbrojenie stanowiły: 1 zestaw przeciwpancerny DOT-4, 1 zestaw broni maszynowej NPS-3 oraz rkm obrony wejścia.

Drugi 14-PPK to także dwukondygnacyjny schron broni maszynowej do ognia bocznego – półkaponiera broni maszynowej (PPK). (ППК – пулеметный полукапонир). Obiekt był uzbrojony w 2 zestawy broni maszynowej NPS-3 oraz rkm obrony wejścia.

Przechodzimy kolejne 250 metrów w tym samym kierunku, docieramy do drogi leśnej i miejsca, z którego zaczęliśmy eksplorowanie punktu oporu Goraje.

 

Tabela 1. Zestawienie schronów bojowych punktu oporu Goraje

Nr schronu	Uzbrojenie	Współrzędne GPS
01-OPPK	1 zestaw przeciwpancerny (DOT-4), 1ckm (NPS-3)	N: 50° 18’ 49,85” E: 23° 27’ 33,07”
02-OPPK	1 zestaw przeciwpancerny (DOT-4), 1ckm (NPS-3)	N: 50° 18’ 55,44” E: 23° 27’ 53,76”
03-PPK	2 ckm-y (NPS-3)	N: 50° 18’ 58,03” E: 23° 28’ 00,46”
04-NP	schron obserwacyjny	N: 50° 18’ 58,89” E: 23° 28’ 07,05”
05-OPDOT	1 zestaw przeciwpancerny (DOT-4), 2 ckm-y (NPS-3)	N: 50° 18’ 56,71” E: 23° 28’ 29,34”
06-APK	2 zestawy artyleryjskie (Ł-17), 1 rkm obrony bliskiej	N: 50° 18’ 41,55” E: 23° 28’ 06,41”
07-PDOT	2 ckm-y (NPS-3)	N: 50° 18’ 35,70” E: 23° 27’ 30,56”
08-PPK	3 ckm-y (NPS-3) Schron miał być lub był, wyposażony w kopułę pancerną	N: 50° 18’ 31,83” E: 23° 27’ 09,70”
09-OPDOT	1 zestaw przeciwpancerny (DOT-4), 2 ckm-y (NPS-3), rkm obrony bliskiej	N: 50° 18’ 13,98” E: 23° 27’ 26,90”
10-PDOT	3 ckm-y (NPS-3), 1 rkm obrony bliskiej	N: 50° 18’ 11,90” E: 23° 27’ 21,12”
11-PPK	2 ckm-y (NPS-3) W schronie przewidziano montaż kopuły pancernej	N: 50° 18’ 05,45” E: 23° 27’ 01,26”
12-PPKm	1 ciężki karabin maszynowy	N: 50° 18’ 40,33” E: 23° 26’ 58,24”
13- OPPK	1zestaw przeciwpancerny (DOT-4), 1ckm (NPS-3)	N: 50° 18’ 42,04” E: 23° 27’ 07,96”
14-PPK	2 ckm-y (NPS-3)	N: 50° 18’ 44,71” E: 23° 27’ 19,84”
W1	wykop pod schron	N: 50° 18’ 56.0” E: 23° 28’ 09,0”
W2	wykop pod schron	N: 50° 18’ 02,30” E: 23° 26’ 58,24”
Z1	zbiornik na wodę i fundament zaplecza technicznego	N: 50° 18’ 45,78” E: 23° 27’ 44,51”

Źródło: badania własne

Punkt oporu Goraje jest jednym z trzech położonych w całości w roztoczańskich lasach. Jest to, obok punktu oporu Wielki Dział, jeden z ciekawszych i lepiej zachowanych odcinków Linii Mołotowa na Roztoczu. Opuszczając wytyczone szlaki i wędrując pomiędzy schronami, niejednokrotnie natkniemy się również na pozostałości umocnień ziemnych. Do dziś zachowały się jeszcze charakterystyczne miejsca, w których najprawdopodobniej stały działa polowe; widać także pozostałości po okopach ziemnych.